CHU KỲ VĂN HÓA

Ngày đăng: [Thursday, July 29, 2010]

Bài liên quan:
+ Văn hóa và sự phát triển
+ Văn hóa tranh luận trên cộng đồng
+ Giao lưu văn hóa và sự phát triển


Như đã viết trong bài tổng quát về văn hóa và sự phát triển, thế giới loài người chia ra làm 2 nền văn hóa đối nghịch nhau về tư duy và hành động, nhưng bổ khuyết cho nhau theo từng giai đoạn lịch sử phát triển. Nếu một đấng minh quân sẽ biết dùng luật lệ và mệnh lệnh hành chánh để điều phối xã hội mà mình đang cai trị để văn hóa cộng đồng đi đúng với nhu cầu sự phát triển của xã hội, thì xã hội sẽ tiến lên. 

Có những qui luật trên cõi đời mà bất kỳ sự vật hiện tượng nào cũng phải tuân theo. Ví du, trong khoa học tự nhiên có qui luật chuyển hóa năng lượng, thì trong khoa học xã hội có nhiều qui luật khác nhau chi phối vạn vật từ tư duy đến hành động, mà con người khó lòng cảm nhận ra, nếu không biết nghiên cứu và đúc kết. Ngoài 3 qui luật trong duy vật luận là: lượng - chất, mâu thuẫn của mâu thuẫn và thống nhất các mặt đối lập. Văn hóa học chịu chi phối một qui luật tuần hòan, mà có thể gọi là chu kỳ văn hóa của cộng đồng.

Thế giới rộng lớn bao la này của loài người, suy cho cùng chỉ có nước sinh sau đẻ muộn - nước Mỹ - là biết sử dụng cách hành xử văn hóa cho sự phát triển xã hội đúng mực theo chu kỳ của nó để đáp ứng với sự phát triển của xã hội tri thức. Hai đảng dân chủ và cộng hòa thay nhau nắm quyền là chủ yếu làm thay đổi văn hóa hành xử xã hội Mỹ cho hợp thời với nhu cầu đòi hỏi. Như trong bài viết của tôi về Bóng ma bảo hiểm y tế có đoạn sau:

Lướt qua một chút về chủ trương của hai đảng đối lập Mỹ trong chiến lược quốc gia và toàn cầu. Ở Mỹ, nói đúng hơn là 2 trường phái(đây là từ mà tôi sẽ dùng xuyên suốt bài viết) Cộng Hòa và Dân Chủ. Vì đảng ở Mỹ là niềm tin chứ không cần ai phải làm đơn xin vô, đóng đảng phí và họp hành chi bộ liên tu bất tận như các đảng thuộc của thế giới cánh tả. Chúng ta hãy tưởng tượng đảng ở Mỹ như đạo Phật. Ăn chay, ở chùa, tụng kinh, niệm Phật hay ở nhà ăn mặn, tu tâm, không đi chùa cũng là đạo Phật, miễn sao có niềm tin vào Phật tánh là theo đạo Phật. Các đảng của Mỹ cũng thế, có đi họp cũng được, không họp cũng được, miễn sao tin là được.

Ở Mỹ có 3 trường phái: Trường phái Dân Chủ còn được gọi là trường phái cấp tiến(liberal). Trường phái Cộng Hòa được gọi là trường phái bảo thủ(conservative). Trường phái thứ ba là trường phái độc lập(independent). Trường phái độc lập rất quan trọng, khi có sự cam go trong tranh cử, nếu ai kéo được trường phái độc lập về phía mình thì trường phái đó sẽ thắng.

Thế giới bên ngoài nhìn vào nước Mỹ cứ nghĩ rằng nước Mỹ là nơi tội phạm, ăn chơi, trác táng. Nhưng không phải thế. Nếu ai đã từng đi Mỹ, đã từng quan sát một cách thấu đáo thì sẽ thấy truyền hình Mỹ không bao giờ cho phép quảng cáo thuốc – dược phẩm, ngay cả quảng cáo bia cũng chỉ được phép cầm ly bia đưa qua, đưa lại mà không được uống. Thế mới thấy hết nước Mỹ rất còn bảo thủ, nhưng điều bảo thủ này là đúng, nó đã giúp nước Mỹ có một trật tự tốt của một xã hội cho dùng súng tự do.

Cái bảo thủ của Mỹ là tư duy bảo thủ của trường phái Cộng Hòa áp đặt từ các tư tưởng của các ông trùm tài phiệt. Ngay cả cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2008, giữa bà Hillary Clinton và ông Barack Obama trong cùng một trường phái Dân Chủ đến hồi gay cấn, thì trường phái Dân Chủ buộc phải mời bà Hillary để thương lượng rút lui. Vì họ biết lần này chắc chắn Dân Chủ sẽ lên ngôi, sau khi Cộng Hòa đã phá nát kinh tế Mỹ và toàn cầu làm mất lòng dân Mỹ và thế giới còn lại. Nhưng quan niệm Mỹ vẫn còn bảo thủ 2 điều quan trọng: Người Mỹ chưa quen với một nữ thủ lĩnh và người Mỹ luôn đổi mới, họ khó chấp nhận chồng đã là tổng thống thì vợ sẽ là tổng thống. Dù gia đình Clinton là gia đình kiệt xuất và vì nước Mỹ trong nữa cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, khi họ luôn là đầu tàu kéo lê sự ù lỳ và tự mãn của các thế hệ Mỹ sau khi Mỹ là cường quốc số một thế giới. Trong khi đó, các châu lục khác việc một nữ thủ lĩnh là chuyện đã và đang có từ hơn nhiều thập niên qua. Điều bảo thù này là sai, nhưng sai trong một chừng mực cho phép.

Trường phái Dân Chủ, chủ trương một bộ sậu lãnh đạo tài năng xuất chúng. Nếu tổng kết tất cả 44 đời tổng thống Mỹ, trong đó có các đời tổng thống thuộc trường phái Dân Chủ thì xuất thân nghèo và tài năng đi lên. Họ có tư duy phóng khoáng trong các vấn đề về xã hội, ví dụ như cho phép phá thai, nhà nước phải tách ra khỏi tôn giáo, bình đẳng các chủng tộc, chăm lo giáo dục toàn dân, tăng tiền học bổng cho giáo dục, etc… Họ chủ trương đối nội bằng cách đưa kinh tế đi lên hùng mạnh qua việc tạo công ăn, việc làm cho người trung lưu và tầng lớp lao động. Nâng cao trợ cấp xã hội, dịch vụ y tế cho người già và người neo đơn. Giảm chi phí quốc phòng, tránh hao tốn tiền bạc vì sử dụng quốc phòng trong ngoại giao. Ngoại giao của trường phái Dân Chủ là chiến lược “bàn tay sắt bọc nhung”. Mọi vấn đề ngoại giao họ trao cho Liên hiệp quốc. Vũ lực chỉ là biện pháp cuối cùng khi đàm phán không có lối thoát. Nên hầu hết các tổng thống đi lên từ trường phái Dân Chủ rất có tài hùng biện. Các tổng thống Dân Chủ có thể uốn ba tấc lưỡi làm thay đổi một quan niệm của một cộng đồng. Tôi còn nhớ các sinh viên học viện an ninh Việt Nam đã từng vỗ tay liên tục khi ông Bill Clinton thăm Việt Nam năm 1994 và phát biểu tại hội trường Ba Đình, nhưng không cần giấy cầm tay. Ông còn lẩy Kiều trong dạ tiệc với các nguyên thủ Việt Nam mừng xóa cấm vận kinh tế của Mỹ áp đặt đới với Việt Nam.

Ngược lại, trường phái Cộng Hòa chủ trương một chính quyền có bộ sậu chỉ huy yếu. Mọi quyền hành dồn hết sự quyết định của từng tiểu bang. Chính quyền chỉ giữ quốc phòng, an ninh, tình báo phục vụ cho ngoại giao bằng vũ lực, nước Mỹ phải lãnh đạo Liên hiệp quốc. Tôn sùng tôn giáo, đại diện rõ nhất là các nhóm tài phiệt theo trường phái Cộng Hòa nắm giữ FED(Federal Reserve System) còn cho in câu: “In God, We trust” trên đồng Mỹ kim. Họ khắt khe hơn trong các việc cấm phá thai, cấm phim giải trí không lành mạnh, không chấp nhận người đồng tính luyến ái, v.v… Giáo dục thì nền tảng là mỗi gia đình, chính phủ không chi tiêu cho giáo dục. Họ ủng hộ người giàu trong việc giảm thuế để người giàu tạo công ăn việc làm cho xã hội.

Đó là cái nhìn chung cho 2 trường phái lớn thay nhau nắm quyền hầu hết các nhiệm kỳ tổng thống Mỹ. Thực ra, trong mỗi trường phái còn chia ra nhóm bảo thủ, trung dung và phái tả. Ví dụ như phái bảo thủ của Dân Chủ thì ngoại giao hơi giống Cộng Hòa. Nhóm trung dung của Dân Chủ thì rất uyển chuyển trong đối ngoại, nếu thương thuyết không thành sẳn sàng dùng vũ lực, đại diện như Bill Clinton. Nhóm tả khuynh của Dân Chủ thì chống chiến tranh, chống các công ty Mỹ mở chi nhánh ở nước ngoài, v.v…chỉ lo đối nội. Ngược lại bên Cộng Hòa cũng chia 3 nhóm: nhóm bảo thủ, nhóm hữu, nhóm cấp tiến. Đại diện nhóm bảo thủ của Cộng Hòa là hai cha con ông Bush. Đối ngoại bằng vũ lực để đập phá thế giới. Nhưng chung qui: Cộng Hòa đập phá thế giới, Dân Chủ xây dựng nước Mỹ bằng những hợp đồng và chiến lợi phẩm đập phá thế giới của Cộng Hòa. Cộng Hòa và Dân Chủ của Mỹ như cặp vợ chồng đồng sàng, đồng mộng, nhưng khác cách làm cho một mục tiêu nước Mỹ phú cường và số 1 thế giới.

Việt Nam chúng ta gần đây cũng vậy, cái chu kỳ hành xử văn hóa trong các kỳ đại hội đảng cũng bắt đầu hình thành và phát triển khoảng 15 năm trở lại đây. Đó là dấu hiệu thai nghén cho một thời kỳ mới tốt đẹp hơn. Nhưng vấn đề đặt ra ở đây là thời gian mà các chu kỳ văn hóa ấy kéo dài bao lâu, nhanh hay chậm đó còn phụ thuộc vào tiến trình của qui luật lượng - chất. Khi lượng đã đủ để chuyển thành chất để đủ phá vỡ cân bằng tĩnh, ù lỳ của sự vật hiện tượng thì một chu kỳ mới sẽ mở ra. Điểm lại 15 năm qua qua 3 kỳ đại hội chúng ta thấy có những biến chuyển về đấu tranh nội tại về mặt bản chất của tiến trình thay đổi văn hóa dân tộc như sau:

Kỳ đại hội lần thứ IX, với sự vùng vẫy để thoát ra chiếc áo chật mà kinh tế, xã hội, giáo dục, etc... không còn hợp thời đặc trưng scandal của ông thứ trưởng Mai Văn Dâu trong vụ chạy quota hàng dệt may là một kiểu con tằm muốn bung ra khỏi kén tơ. Nhưng, xong đại hội, mọi việc lại trở về vị trí cũ. Sang đại hội X, một lần nữa chu kỳ hành xử văn hóa tranh đua lại diễn ra với scandal PMU 18. Nhưng cả hai cuộc chuyển mình trên đều có tính nằm ở một phạm vi kinh tế. 

Đến kỳ này, chuẩn bị đại hội XI, diễn biến có tính lan rộng và ở nhiều phạm vi xã hội hơn: chính trị xã hội có ông chủ tịch Nguyễn Trường Tô, kinh tế có vụ Vinashin và ông Hoàng Kiều, giáo dục có những vụ lùm xùm đề thi đạo văn và các tiến sĩ, thạc sĩ mua bằng không chỉ trong nước như trước đây mà ở các trường đại học ảo ở trời Âu Mỹ, và chuyện đạo văn đề thi tuyển sinh đại học cao đẳng năm 2010. Qua đó sự chuyển mình văn hóa tư duy và hành động của xã hội Việt Nam đang diễn tiến theo đúng với 3 quy luật của duy vật luận. Xong vẫn có thể lượng chưa đủ tích để biến thành chất cho cuộc thai nghén một thời kỳ mới. Cuộc diễn biến của chu kỳ này vẫn còn chưa đến hồi kết thúc, sáu tháng nữa là một quãng thời gian rất ngắn, nhưng lại rất dài cho những cuộc đua. Vì có những cuộc đua chỉ xảy ra tính bằng giây như cuộc đua vua điền kinh chạy 100 mét.

Dù cuộc đua nào, và ai về đích không quan trọng. Quan trọng là người về đích có trách nhiệm với việc làm thay đổi hành xử văn hóa dân tộc để đưa đất nước tiến lên hay tụt hậu. Đất nước tôi có những chu kỳ văn hóa, mỗi chu kỳ ấy cứ 5 năm diễn lại.

Asiua Clinic, 14h38' ngày thứ Năm, 29/7/2010